عِده موضوعی است که اغلب اشخاص در خصوص آن شنیده اند ولی به راستی واقعیت عِده را می دانند، عِدِه یکی از سئوالات پرتکرار برای اشخاص است، واقعاً به راستی عِده چیست و چرا زن می بایست پس از طلاق، عِده طلاق و همچنین پس از فوت، عِده وفات نگاه دارد. چه تفاوتی میان عِده طلاق و عِده وفات وجود دارد. وکیل پایه یک دادگستری از گروه وکلای رسمی، مقاله پیش رو در خصوص عِده را برای علاقه مندان به این مبحث از حقوق خانواده تهیه نموده که تقدیم میداریم.  عِده چیست؟ عِده وفات چه مدت است؟ عِده طلاق چه مدت است؟ آیا زن می تواند عِده نداشته باشد؟ تفاوت عِده طلاق و عِده وفات چیست؟ در صورت عدم رعایت عِده از سوی زن چه پیش آمدی دارد؟ درباره عِده بدانیم.

در عرف مرسوم است عِده ولی تلفظ صحیح آن عُدَه می باشد.
در تعریف لفظی عِده می توان گفت: مدتی است که زن پس از طلاق یا فوت شوهر نباید ازدواج کند، مسلماً مشخص است مقررات قانونی عِده در حقوق کشور ایران از فقه امامیه گرفته شده است، هرچند جالب است بدانید که عِده مختص کشورهای مسلمان نیست و در حقوق کشورهای غربی همچون فرانسه عِده وجود دارد البته با اختلافاتی و نه بدین شکل موجود در کشور ایران
عِده در ماده 1150 قانون مدنی بدین شرح تعریف شده است: «عِده عبارت است از مدتی که تا انقضای آن زنی که عقد نکاح او منحل شده است نمی تواند، شوهر دیگر اختیار کند.»
دلیل عِده:
هرچند عده ای معتقد می باشند که یکی از مهمترین دلیل عِده، عدم پیشرفت علم در گذشته بوده است و برای جلوگیری از اختلاط نسل ایجاب می کرده است زن تا مدتی پس از انحلال عقد نکاح نتواند شوهر کند ولی با پیشرفت علم و وجود آزمایش بارداری با ضریب بالای 99 درصد و وجود آزمایش DNA دیگر نبایستی عِده جایگاهی در قوانین کشور داشته باشد.
در مقابل عده ای معتقد می باشند که عِده، گاهی مهلتی برای تفکر و بازگشت به زندگی زناشوئی برای طرفین است و در خلال این مدت شوهر می تواند در صورت پشیمانی از پاشیده شدن رابطه زناشوئی و گسیختن کانون خانواده جلوگیری نموده و با رجوع خود اثر طلاق را از بین برده و زندگی را از سر گیرد.
البته این نظریه نیز از نظر نگارنده دارای ایراداتی است، چرا که عِده فقط مربوط به طلاق نبوده و در مواردی که شوهر فوت می نماید، زن می بایست عِده وفات نگاه دارد، با وجود این موضوع ایرادات نظر دوم نیز مشخص می گردد.
اقسام عِده:
عِده دارای اقسام مختلفی است:
1- عِده طلاق
2- عِده وفات
3- عِده فسخ نکاح
4- عِده نزدیکی به شبهه
5- عِده بذل یا انقضاء مدت در نکاح منقطع

1- عِده طلاق: عِده طلاق با توجه به شرایط زن می تواند متفاوت باشد بدین توضیح که عِده طلاق بر حسب آنکه زن آبستن باشد یا خیر متفاوت و در مواردی نیز عِده طلاق وجود ندارد.
الف- عِده زن آبستن: عِده زن آبستن مطابق با ماده 1153 قانون مدنی تا وضع حمل است، فلذا حتی اگر در فاصله کمی از طلاق، زایمان روی دهد، عِده منقضی و امکان ازدواج مجدد زن محیا می گردد.
ب- عِده زن غیر آبستن: مطابق با ماده 1151 قانون مدنی: «عِده زن غیر آبستن 3 طهر است» طهر در لغت پاک شدن را گویند و در اصطلاح حقوقی عبارت است از پاکی زن از عادت زنانگی.
در احتساب طهر بدین صورت می باشد، طهری که طلاق در آن واقع شده یک طهر به شمار می آید، هرچند لحظه ای از آن باقی باشد و هرگاه زن پس از آن مجدداً عادت شود و 2 طهر کامل ببیند، یعنی به محض آنکه وارد عادت سوم شود مدت عِده پایان یافته است.
ولی به صورت کلی با توجه بدین موضوع که معمولاً زنان ماهی 1 بار عادت می شوند در احکام دادگاه ها مدت عِده طلاق را 3 ماه ذکر می نمایند.
نکته- چنانچه زنی با اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند «زنی که به سن یائسگی نرسیده است و در سنی است که علی الاصول می بایست عادت شود» مدت عِده دقیقاً 3 ماه خواهد بود.
ج- زنانی که عِده طلاق ندارند: مطابق ماده 1155 قانون مدنی: «زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه، نه عِده طلاق دارد و نه عِده فسخ نکاح ولی عِده وفات در هر مورد باید رعایت شود»
نکته- با توجه به اینکه قانون مدنی سن مشخص برای یائسگی معین نکرده، می توان گفت در حقوق ایران سن یائسگی مشخص نبوده و بر حسب مورد متفاوت است.

2- عِده وفات:
با توجه به تعریف، معنا و مفهوم عِده می بایست گفت، عِده وفات یعنی مدتی که زن بعد از مرگ شوهر باید برای اختیار شوهر دیگر صبر کند.
عِده وفات 4 ماه و 10 روز است.
عِده وفات مبنی بر آیه 234 از سوره بقره می باشد «مردانی که بمیرند و زنانشان زنده مانند آن زنان باید از شوهر کردن خودداری کنند تا مدت 4 ماه و 10 روز بگذرد پس از انقضاء این مدت بر شما گناهی نیست که آنان در حق خویش کاری شایسته نمایند (یعنی با دیگری ازدواج کنند) و خداوند از کردارشان آگاه است»
و در آیه 235 از سوه بقره «... ولی عزم عقد و ازدواج مکنید تا زمان عِده آنها منقضی شود و بدانید که خداوند از نیات درونی شما آگاه است از او بترسید و بدانید که خدا آمرزنده و بردبار است»
ماده 1154 قانون مدنی در خصوص عِده وفات مقرر نموده: «عِده وفات چه در عقد دائم و چه در منقطع 4 ماه و 10 روز است، مگر اینکه زن حامل باشد که در این صورت عِده وفات تا موقع وضع حمل است» البته عِده وفات مشروط تا پایان وضع حمل به گونه ای است که می بایست فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از 4 ماه و 10 روز بیشتر باشد و در غیر اینصورت عِده زن همان عِده وفات یعنی 4 ماه و 10 روز خواهد بود. با توجه به تعریف فوق مشخص است عِده وفات تحت هیچ شرایطی کمتر از 4 ماه و 10 روز نخواهد بود.

3- عِده فسخ نکاح: عِده فسخ نکاح دائم مانند عِده طلاق و عِده فسخ نکاح منقطع همچون عِده بذل یا انقضاء مدت است.
4- عِده نزدیکی به شبهه: عِده نزدیکی به شبهه هم مانند عِده طلاق است آنچنان که در ماده 1157 قانون مدنی آمده است: «زنی که به شبهه با کسی نزدیکی کند باید عِده طلاق نگاه دارد.»
5- عِده بذل یا انقضاء مدت در نکاح منقطع: عِده بذل یا انقضاء مدت مربوط به نکاح منقطع است و با عِده طلاق همیشه یکسان نیست.
اگر زن حامل باشد، مانند طلاق، عِده او با وضع حمل منقضی می شود و در غیر این صورت ماده 1152 قانون مدنی در این زمینه مقرر نموده: «عِده فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در غیر حامل 2 طهر است مگر اینکه زن با اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت 45 روز است.»

با توجه به تعریف عِده وفات چند سئوال قابل طرح است؟ اگر زن و مردی از یکدیگر جدا زندگی نمایند و پس از مدتی زن متوجه شود که شوهر او فوت نموده است، عِده وفات از تاریخ فوت شروع می شود و یا اینکه زن عِده وفات را از تاریخ اطلاع از فوت همسر می بایست نگاه دارد..؟
با عنایت به ماده 1154 قانون مدنی می بایست عِده وفات از تاریخ فوت محاسبه گردد، چه زن در زمان فوت آگاه بوده باشد و چه مدتی پس از فوت مطلع شده باشد.
چنانچه در ایام طلاق، شوهر فوت نماید، آیا زن می بایست عِده وفات نگاه دارد؟
در پاسخ گفتنی است می بایست میان عِده طلاق رجعی و عِده طلاق بائن تفاوت قائل شد بدین شرح که در عِده طلاق رجعیه زن همچنان تا پایان عِده در حکم زوجه است و چنانچه شوهر در ایام عِده طلاق فوت نماید زن می بایست از تاریخ فوت عِده وفات نگاه دارد ولی چنانچه مرد در عِده طلاق بائن یا فسخ نکاح فوت کند، تأثیری در عِده زن نخواهد داشت، چرا که قبلاً رابطه نکاح منحل شده و در زمان فوت، متوفی بیگانه محسوب می شود.
وکیل متخصص در امور حقوقی است، وکیل آگاه است، وکیل میداند، وکیل الزامی است برای امور حقوقی شما، وکیل متخصص در امور خانواده را از ما بخواهید.

روابط عمومی گروه وکلای رسمی